کتاب کلیات سعدی بدون شک یکی از برترین شاهکارهای ادبی جهان است.در اشعار سعدی خداشناسی و دعوت به سیر و سیاحت در آثار قدرت و نعمتهای خداوندموج میزند و در کل آثار سعدی و مخصوصاً غزلیات سعدی یک دورۀ خداشناسی است و بر این نکته تاکید دارد که خداشناسی بیشتر فطری است و با دل و جان انسان سر و کار دارد .مثلاً انسان تشنه بدنبال آب میگردد و از فلسفۀ آب سراغ نمیگیرد و تنها ایمان به خداوند  تشنگی    انسان و خلاء معنوی ما را برطرف میکند.

در مقدمۀ بوستان سعدی دربارۀ شناخت ، چنین آمده است:

جهان متّفق بر الهیّتش                                            فرو مانده از کنه ماهیّتش

بشر ماورای جلالش نیافت                                     بصر منتهای جمالش نیافت

نه بر اوج ذاتش پرد مرغِ وهم                               نه در ذیل وصفش رسد دست فهم

درین ورطه کشتی فرو شد هزار                            که پیدا نشد تخته ای بر کنار

چه شبها نشستم درین سیر گم                               که دهشت گرفت آستینم که قم

محیطست علم ملک بر بسیط                                قیاس تو بر وی نگردد محیط

نه ادراک در کنه ذاتش رسید                              نه فکرت بغور صفاتش رسید

که خاصان در این ره فرس رانده اند                       بلا اُحصی از تک فرو مانده اند

نه هر جای مرکب توان تاختن                              که جاها سپر باید انداختن

وگر سالکی محرم راز گشت                                ببندند بر وی در بازگشت

کسی را درین بزم ساغر دهند                              که داروی بیهوشیش در دهند

کسی ره سوی گنج قارون نبرد                            وگر برد، ره باز بیرون نبرد

بمردم در این موج دریای خون                           کزو کس نبردست کشتی برون

اگر طالبی کاین زمین طی کنی                              نخست اسب باز آمدن پی کنی

تأمّل در آیینۀ دل کنی                                           صفائی بتدریج حاصل کنی

مگر بوئی از عشق مستت کند                                طلبکارِ عهدِ الستت کند

بپای طلب ره بدآنجا بری                                      وز آنجا ببال محبّت پری

بدرّد یقین پرده های خیال                                      نماند سراپرده الّا جلال

دگر مرکب عقل را پویه نیست                             عنانش بگیرد تحیّر که بی است

خلاف پیمبر کسی ره گزید                                 که هرگز به منزل نخواهد رسید

مپندار سعدی که راه صفا                                     توان رفت جز بر پی مصطفی

خدایا به حقّ بنی فاطمه                                         که بر قولم ایمان کنم خاتمه

اگر دعوتم رد کنی ور قبول                                    من و دست و دامان ِ آلِ رسول

در ابیات زیر گویا اشارۀ سعدی به خطبۀ متقین حضرت علی (ع) مباشد ،که در نهج البلاغه آمده است و صفات متقین را بیان میکند.

عجب داری از سالکان طریق                                 که باشند در بحر معنی غریق

بسودای جانان زجان مشتغل                                  به ذکر حبیب از جهان مشتغل

به یاد حق از خلق بگریخته                                   چنان مستِ ساقی که می ریخته

نشاید به دارو دوا کردشان                                    که کس مطّلع نیست بر دردشان

الست از ازل همجنانشان به گوش                         به فریاد قا لوا بلی در خروش

گروهی عمل دار عزلت نشین                              قدمهای خاکی دم آتشین

به یک نعره کوهی زجا برکنند                             به یک ناله شهری به هم برزنند

سحرها بگریند چندانکه آب                                فرو شوید از دیده شان کحل خواب

می صرف وحدت کسی نوش کرد                     که دنیا و عقبی فراموش کرد

قوی بازوانند ،کوتاه دست                                     خردمندِ شیدا و هشیارِ مست

گه آسوده در گوشه ای خرقه دوز                         گه آشفته در مجلسی خرقه سوز

نه سودای خودشان نه پروای کس                          نه در کنج توحیدشان جای کس

پریشنده عقل و پراکنده هوش                                زقول نصیحتگر آکنده گوش

بدریا نخواهد شدن بط غریق                                   سمندر چه داند عذاب حریق؟

تهیدست مردان پر حوصله                                      بیابان نوردان پی قافله

ندارند چشم از خلایق پسند                                    که ایشان پسندیدۀ حق بسند

به خود سر فرو برده همچون صدف                        نه مانند دریا بر آورده کف

حریفان خلوتسرای الست                                  به یک جرعه تا نفخۀ صور مست

رهِ عقل جز پیچ بر پیچ نیست                       برِ عارفان جز خدا هیچ نیست

اگر مرد عشقی کم خویش گیر                               وگرنه ره عافیت پیش گیر

مترس از محبّت که خاکت کند                                که باقی شوی گر هلاکت کند

نروید نبات از حبوب درست                                   مگر حال بر وی بگردد نخست

ترا با حق آن آشنایی دهد                                       که از دست خویشت رهایی دهد

که تا با خودی در خودت راه نیست                         وز این نکته جز بیخود آگاه نیست

گرفتم که مردانه ای در شنا                            برهنه توانی زدن دست و پا

بکن خرقۀ نام و ناموس و ننگ                              که عاجز بود مرد با جامه غرق

تعلّق حجابست و بی حاصلی                             چو پیوندها بگسلی واصلی

که عیبم کند بر تولای دوست                               که من راضیم کشته در پای دوست

زخود بهتری جوی و فرصت شمار                       که با چون خودی گم کنی روزگار

پی چون خودی خودپرستان روند                         به کوی خطرناک مستان روند

سرانداز در عاشقی صادقست                               که بد زهره بر خویشتن عاشقست

اجل ناگهان در کمینم کشد                                همان به که آن نازنینم کُشد